Jak rozumieć wysokość zachowku?

Pojęcie wysokości zachowku może być rozumiane na dwa sposoby:

  1. jako wysokość ułamka należnego w majątku spadkodawcy,
  2. jako konkretna kwota zachowku należnego do zapłaty (dobrowolnie lub na skutek wyroku sądu).

W tym miejscu przedstawię ten drugi sposób rozumienia wysokości zachowku. W innym artykule można znaleźć informacje o tym komu należy się wyższy zachowek.

Aby obliczyć wysokość zachowku (rozumianego jako wysokość kwoty należnej do zapłaty), należy dokonać kilku operacji szczegółowo uregulowanych w przepisach Kodeksu cywilnego. wysokość udziału w spadku

  1. ustalenie wysokości udziału, który przysługiwałby (lub przysługuje) w spadku na skutek dziedziczenia ustawowego;
  2. ustalenie wysokość zachowku należnego dla danej kategorii osób (przyjęcie odpowiedniego ułamka – 1/2 albo 2/3);
  3. obliczenie substratu zachowku;
  4. obliczenie konkretnej kwoty zachowku do zapłaty.

1. Udział w spadku

Pierwszym krokiem jest określenie udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia wysokości zachowku. Na początku ustalamy udział, w którym uprawniony powinien być powołany do dziedziczenia ustawowego. Kolejność dziedziczenia określają przepisy kodeksu cywilnego.

W pierwszej kolejności do zachowku uprawniony jest małżonek zmarłego i jego dzieci.W pierwszej kolejności do spadku z ustawy powołane są dzieci spadkodawcy oraz małżonek. Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział, który by mu przypadał przypada jego zstępnym.

W braku zstępnych spadkodawcy do dziedziczenia powołani są jego małżonek i rodzice. Jeśli nie ma małżonka cały spadek przypada rodzicom w częściach równych. Jeśli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypadka rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeśli zaś rodzeństwo spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku jego udział spadkowy przypada jego zstępnym. Jeśli jednio z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, brak jest rodzeństwa oraz jego ich zstępnych, żyjący rodzic dziedziczy po połowie wraz z małżonkiem. Jeśli nie ma zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa ani ich zstępnych cały spadek przypada małżonkowi.

W braku wszystkich wcześniej wymienionych zstępnych oraz małżonka cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy w częściach równych. Zgodnie z przedstawionym powyżej schematem, jeśli którekolwiek z dziadków nie dożyło otwarcia spadku ich udział spadkowy przypada ich zstępnym. Jeśli wystąpiłby brak wszystkich wymienionych powyżej członków rodziny zmarłego do dziedziczenia spadku mogłyby dojść dzieci współmałżonka spadkodawcy.

W ostatniej kolejności w braku któregokolwiek ze wskazanych krewnych spadkodawcy spadek dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Uwzględnia się przy obliczaniu udziału spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

2. Wysokość zachowku – 1/2 albo 2/3

Następnie, aby obliczyć wysokość zachowku należy pomnożyć:

  • udział spadkowy należny osobie uprawnionej do zachowku; przez
  • ułamek 1/2 lub 2/3 określający wysokość zachowku należący się danej kategorii osób.

Zasadą jest, że zachowek należy się w wysokości 1/2 udziału spadkowego, który powinien przysługiwać osobie uprawnionej do otrzymania zachowku. 2/3 udziału spadkowego należy się osobom małoletnim oraz osobom trwale niezdolnym do pracy.

3. Substrat zachowku

Kolejnym krokiem do ustalenia wysokości zachowku jest obliczenie substratu zachowku. Substrat zachowku jest wartością będącą podstawą do obliczenia konkretnej sumy wyrażającej należny uprawnionemu zachowek.

Aby ustalić ile wynosi substrat zachowku musimy:

  1. określić tzw. „czystą wartość spadku”;
  2. doliczyć do niej wartość darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę

Czysta wartość spadku

Czysta wartość spadku to różnica między:

  1. stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku; oraz
  2. stanem biernym spadku, to jest sumą długów spadkowych, z pominięciem długów wynikających z zapisów zwykłych i poleceń.

Doliczenie zapisów i darowizn

Na ustalenie wysokości zachowku wpływ mają dokonane darowizny.Następnym krokiem do ustalenia wysokości zachowku jest doliczenie do czystej wartości spadku wartości zapisów windykacyjnych oraz darowizn dokonanych przez spadkodawcę. Należy mieć jednak na uwadze, że nie wszystkie zapisy oraz darowizny dokonane przez spadkodawcę będą podlegały doliczeniu do substratu zachowku.

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się zapisów zwykłych oraz poleceń. Do substratu zachowku dolicza się wszystkie zapisy windykacyjne, oraz niektóre darowizny.

Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego na potrzeby ustalania wysokości zachowku jest obliczana według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Przy doliczeniu darowizn w trakcie ustalania wysokości zachowku stosuje się następujące zasady:

  • darowizny na rzecz osób będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku dolicza się do spadku bez względu na to, kiedy zostały uczynione;
  • nie dolicza się do spadku darowizn na rzecz innych osób niż, spadkobiercy i uprawnieni do zachowku, jeżeli zostały one uczynione przed więcej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku;
  • przy obliczaniu zachowku dla zstępnego (dziecka lub wnuka) nie dolicza się darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy jeszcze nie miał zstępnych, chyba, że darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego;
  • przy obliczaniu zachowku dla małżonka nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa;
  • nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych;
  • dla zasady doliczania darowizn nie ma znaczenia, że w chwili otwarcia spadku przedmiot darowizny już nie istnieje lub że wyszedł z majątku obdarowanego.

4. Kwota zachowku do zapłaty

Ostatnią operacją prowadzącą do obliczenia wysokości zachowku jest pomnożenie:

  1. substratu zachowku,
  2. ułamkową wysokość zachowku należną dla danej grupy osób (odpowiednio ½ lub 2/3).

Otrzymany wynik będzie stanowił rzeczywistą wysokość zachowku osoby uprawnionej do jego otrzymania. Zachowek obliczamy na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu.