Wysokość zachowku przewidziana jest na dość wysokim poziomie (2/3 lub 1/3 udziału należnego w spadku). W związku z tym, osobom zobowiązanym do zapłaty zachowku zależy zazwyczaj na ograniczeniu wysokości rzeczywiście zapłaconej kwoty z tego tytułu. Jeżeli spadek nie był pusty najczęściej nie będzie możliwości całkowitego uniknięcia zapłaty zachowku, można jednak postarać się o zmniejszenie należnej kwoty.
W najbardziej typowych sytuacjach, działania zmierzające do zmniejszenia zachowku mogą podlegać na podjęciu jednego z pięciu przedstawionych poniżej sposobów:
- wykazania sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego,
- obniżenia odsetek od zachowku,
- kwestionowania wartości przedmiotów stanowiących podstawę do wyliczenia wysokości zachowku,
- kwestionowania wysokości ułamka wykorzystywanego do ustalenia zachowku (1/2 zamiast 2/3),
- rozliczenia nakładów poczynionych na majątek spadkodawcy.
Sprzeczność zachowku z art. 5 Kodeksu cywilnego
Obniżenie zachowku w oparciu o sprzeczność z zasadami współżycia społecznego jest możliwe w wyjątkowych sytuacjach. Ten problem został omówiony szerzej w innym artykule.
Sytuacje te powinny występować na linii spadkobierca (osoba zobowiązana do zapłaty zachowku) – osoba uprawniona do zachowku. Sąd powinien wziąć także pod uwagę także stosunek uprawnionego do zachowku do spadkodawcy, ale w pierwszej kolejności będzie go interesowała pierwsza z wspomnianych relacji.
Wysokość odsetek
Na wysokość zachowku będą miały wpływ także odsetki za opóźnienie, które będzie musiała zapłacić osoba zobowiązana do zapłaty zachowku.
Orzecznictwo sądów w tej kwestii nie jest jednolite, a sądy w praktyce w różny sposób określają termin wymagalności roszczenia o zachowek. A to właśnie od tego terminu będą należne odsetki za brak terminowej zapłaty.
Rolą osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku jest przekonanie sądu, aby termin ten był jak najpóźniejszy, konsekwencją czego będzie zapłata niższych odsetek.
Sąd najczęściej przyjmują, że zachowek powinien być zapłacony (jest wymagalny) w jednym z 4 wskazanych poniżej terminów:
- od dnia wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku,
- od daty ogłoszenia testamentu,
- od chwili określenia przez sąd wysokości zachowku według cen z daty orzekania o wysokości zachowku,
- od chwili stwierdzenia nabycia spadku.
Kwestionowanie wartości przedmiotów
Osoba uprawniona do zachowku ma obowiązek podać w pozwie konkretną kwotę należnego jej zachowku obliczoną w oparciu o majątek, który wchodzi w skład spadku (ew. stanowiący przedmiot darowizny lub zapisu windykacyjnego).
Kwoty te najczęściej są zawyżone, zarówno w przypadku wartości nieruchomości, jak i innych przedmiotów majątkowych. W trakcie postępowania sądowego wartość wszystkich (lub przynajmniej istotnych przedmiotów powinna zostać ustalona przez biegłego. Jest to konieczne tak długo, jak strony nie pozostają zgodne co do tej wartości.
Jeżeli opinia biegłego jest niekorzystna, możliwe jest przedłożenie prywatnej opinii rzeczoznawcy oraz kwestionowanie wyliczeń biegłego w trakcie jego przesłuchania. Może to prowadzić do wydania opinii uzupełniającej lub potrzeby powołania innego biegłego.
Kwestionowanie wysokości ułamka
Wysokość zachowku ustalona jest jako 1/2 wartości udziału spadkowego przypadającego przy dziedziczeniu ustawowym lub 2/3 tego udziału, gdy uprawniony do zachowku jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy.
W celu obniżenia wysokości zachowku możliwe jest dowodzenie, że uprawnionemu nie należy się wyższy zachowek. O ile w przypadku małoletniości będzie decydował wiek uprawnionego w chwili otwarcia spadku i jest to w zasadzie niepodważalne, to w przypadku trwałej niezdolności do pracy istnieje wiele argumentów umożliwiających jej podważenie.
Rozliczenie nakładów
Może się zdarzyć, że spadkobierca poczynił nakłady finansowe na majątek spadkodawcy, na przykład wyremontował dom stanowiący własność spadkodawcy, a który potem wszedł w skład spadku.
W takiej sytuacji zobowiązany do zapłaty zachowku ma prawo domagać uwzględnienia wysokości nakładów przy ustalaniu wysokości należnego zachowku.